ĐI TÌM SONG NHỊ QUA“TUYỂN TẬP VĂN 50 NĂM CẦM BÚT”

* LẠI QUỐC HÙNG

Bài giới thiệu tác phẩm trong buổi RMS

của tác giả Song Nhị, Chủ Nhật 27-11-2016

tại Sacramento, California.

Thưa quý anh, quý chị

Các bạn thân mến,

Hôm nay thành phố Sacramento được hân hạnh đón tiếp một phái đoàn văn nghệ sĩ từ San Jose đến trong một chương trình sinh hoạt văn chương nghệ thuật. Các anh chị biết đấy, mang tiếng là thủ phủ của California, nhưng nếu nói đến sinh hoạt văn nghệ của cộng đồng người Việt ở đây thì Sacramento quả thật thua xa các thành phố khác như Westminster, San Jose hay của những tiểu bang đông người Việt như Texas, Virginia. Thỉnh thoảng lắm chúng tôi mới có một sinh hoạt văn nghệ như ra mắt sách hay trình diễn ca nhạc.

Cho nên, buổi ra mắt sách “Tuyển Tập Văn 50 Năm Cầm Bút” của nhà văn Song Nhị hôm nay là một sinh hoạt văn nghệ đặc biệt, và cũng là một dịp để chúng tôi được gặp gỡ các anh chị ở San Jose. Xin có lời chào mừng đến các anh chị. Một lần nữa, xin quý anh chị một tràng pháo tay cho các anh chị đến từ San Jose.

Và cũng nhờ buổi ra mắt sách này mà chúng tôi có dịp gặp lại các quý anh chị ở Sacramento, những vị vẫn còn quan tâm đến văn chương, chữ nghĩa Việt Nam.

Xin cám ơn sự hiện diện của các anh chị rất nhiều.

Buổi ra mắt sách hôm nay cũng chỉ có một mục đích là một cuộc gặp gỡ thân mật, một buổi trao đổi văn học nghệ thuật thuần túy, chân tình và ấm cúng.

***

Nhà văn Song Nhị là một khuôn mặt mới ở Sacramento nhưng ông là một tác giả nổi tiếng ở San Jose, miền Nam Ca Li và ở những tiểu bang khác, cũng như tại hải ngoại. Cứ đọc phần “Bút Ký Tự Truyện” của ông trong tuyển tập 50 năm cầm bút thì chúng ta sẽ biết ông đã được cộng đồng VN ở nhiều nơi đón tiếp nồng hậu như thế nào, từ Houston, đến Westminster, qua Washington, sang Paris, Stuttgart. London v.v…

Ông là tác giả của những tác phẩm nổi tiếng như “ Nửa Thế Kỷ Việt Nam”, “Lưu Dân Thi Thoại” cùng viết với nhà văn Diên Nghị, và rất nhiều tập thơ như “Trường Ca Người Viết Sử” xuất bản trước năm 1975, hay “Tiếng Hờn Chiến Mã”, “ Về Lối Đi Xưa”, “ Tiếng Hót Loài Chim Di” v.v. Tác phẩm đầu tiên là một tập thơ “ Một Đời Không Nguôi” xuất bản năm 1967 tại Sài Gòn.

Trong tay tôi và các anh chị hôm nay là cuốn sách mới nhất của ông, cuốn  “Tuyển Tập Văn 50 Năm Cầm Bút”, một cuốn sách dầy 442 trang, trình bày trang nhã, in trên giấy đẹp, bao gồm những sáng tác, bài viết đa dạng của ông được chia làm 8 chương như sau:

1. Chương dẫn nhập (Vài mẩu chuyện rời)

2. Chương hai (Trả lời phỏng vấn)

3. Chương ba (Sáng tác)

4. Chương bốn ( Đoản bình – Quan điểm – Nhận định)

5. Chương năm (Tiểu phẩm – khảo luận)

6. Chương sáu (Đọc sách – Giới thiệu tác phẩm)

7. Chương bảy (Bút ký – Tự Truyện)

8. Chương tám (Tạp văn – Phiếm luận)

Thưa quý anh chị,

50 năm cầm bút, mấy tác giả đã có bề dầy thời gian viết lách như vậy, nhất là 50 năm qua với bao thăng trầm của đất nước, bao dâu bể, tang thương, vật đổi sao dời của mỗi cá nhân, của cả dân tộc VN. Cầm bút được trong nửa thế kỷ như vậy đã là một trải nghiệm đáng chú ý như tên của một cuốn sách khác của Song Nhị “Nửa Thế Kỷ Việt Nam”.

Với một tuyển tập đa dạng. nhiều đề tài khác nhau như vậy thì người đọc sẽ đọc như thế nào?  Có nhiều cách đọc, cách tiếp cận với tác phẩm:

Đọc theo thứ tự từng chương qua lăng kính sử học như cách đọc của giáo sư Lê Đình Cai, hay đọc theo sở thích mỗi người, tùy mình chọn lựa, có chương đọc trước, chương đọc sau, đọc ngang, đọc dọc, đọc chéo, có chương để dành rồi nhẩn nha đọc sau…

Và cũng vì đây không phải là một cuốn tiểu thuyết, một tập thơ hay truyện ngắn cho nên tôi sẽ không đọc theo một lăng kính hay trường phái phê bình văn học nào, nội cũng như ngoại, phê bình hiện thực, phân tâm học, mác xít, hiện tượng luận, cấu trúc hay hậu cấu trúc v.v..

Đối với tôi, Song Nhị là một tác giả mới, nên tôi nghĩ cách tốt nhất là đi tìm tác giả qua cách đọc cổ điển, kiểu “Văn Là Người” qua các chương của cuốn sách và vì thời gian giới thiệu sách có hạn, nên trong mỗi chương chọn đọc, tôi chỉ nêu một hai ví dụ để trả lời cho câu hỏi: “Song Nhị. Ông là ai?” dù câu trả lời đương nhiên là thiếu sót, chủ quan và bất cập. Có phải không thưa anh Song Nhị?

Thưa quý anh chị,

Bỏ qua chương  dẫn nhập, chương hai bắt đầu bằng một cuộc phỏng vấn của cô Julie Phạm cho luận án sử học về chiến tranh Việt Nam. Đọïc chương này ta sẽ thấy một Song Nhị có tấm lòng rộng mở, bao dung, hướng về quê hương đất nước. Với tuổi ấu thơ kinh hoàng, nếm trải bao sự dã man, tàn ác của cuộc cải cách ruộng đất ở miền Bắc vì gia đình tác giả là địa chủ, đáng nhẽ ông phải căm thù tất cả những gì liên quan đến cộng sản, nhưng dù không bao giờ chấp nhận chủ nghĩa cộng sản, ông vẫn không oán hận, căm thù con người cộng sản. Ông coi những người Việt ở miền Bắc là đồng bào ruột thịt, hứng chịu nhiều thiệt thòi, đau khổ. Ông coi một số người của mặt trận giải phóng Miền Nam có lòng yêu nước, nhưng đã bị cộng sản lợi dụng cho mục tiêu xâm nhập chủ nghĩa cộng sản vào đất nước VN . Câu viết gây chú nhất cho tôi trong cuộc phỏng vấn này là: “Cuộc đời tơi có nhiều khổ đau, mất mát. Nhưng sự mất mát của một con người có đáng gì so với sự mất mát của cả một dân tộc.”

Trọng điểm của Chương ba theo tôi là bài tùy bút Tình Ca Nhập Cuộc, một bài viết vào năm 1969 của một chàng trai hơn hai mươi tuổi khi lên đường nhập ngũ. Nhiều người lên đường nhập ngũ chỉ nghĩ vì mình bị động viên, thôi thì đi, chẳng cần suy tư, nghĩ ngợi gì. Nhưng chàng thanh niên Song Nhị đã lên đường với ý thức rõ rệt về trách nhiệm làm trai của mình. Chàng viết: “Tôi đang bắt đầu cho một chuyến đi dài, một cuộc viễn hành với vô vàn thử thách.. Những mỹ từ bổn phận, trách nhiệm, nghĩa vụ và lòng yêu nước… bây giờ là một thực tại rõ ràng.” Và chàng sẵn sàng dấn thân, chẳng so đo, nghĩ đến thua thiệt như hai câu thơ của Chinh Phụ Ngâm: “Chàng tuổi trẻ vốn dòng hào kiệt. Xép bút nghiên theo việc đao cung”. Song Nhị đặt bút viết: “Tôi có cả một nỗi lòng đối với đất nước”, dù trước mặt là một tương  lai bất định đang đón chờ với nhiều chông gai, nguy hiểm.

Như tôi đã nói ở trên, Song Nhị có tấm lòng trải rộng, bao dung, cởi mở. Tính cách này còn thấy ở chương bốn khi ông nêu lên quan điểm có chút thông cảm, thương hại về những khuôn mặt phản chiến, phản tỉnh như Lê Hiếu Đằng, Huỳnh Tấn Mẫm, Đào Hiếu, Đoàn văn Toại, Jane Fonda, Joan Baez v.v.. Riêng về tổng thống Nguyễn văn Thiệu, Tướng Dương văn Minh, nói về công và tội, khen hay chê thì Song Nhị có lời kết luận như lời của ông Nguyễn văn Ngân “Việc định công luận tội là việc của lịch sử sau này.” Ông viết: “Đến nay từng thế hệ người trong cuộc đã và đang ra đi. Lịch sử đang dò dẫm từng trang từ quá khứ, nhưng lịch sử đích thực không phải là những trang viết từ hôm qua, hôm trước, hôm nay. Thời gian sẽ trả lại sự thực lịch sử, thay vì những tình cảm khen chê, nhất thời”.

Tôi đặc biệt chú ý đến chương năm “Tiểu Phẩm, Biên Khảo”. Ở đây tôi thấy một Song Nhị, tuy là một nhà thơ, nhưng ông lại quan tâm đến rất nhiều vấn đề. Ông có cái nhìn của một con mắt biết quan sát, tìm tòi, học hỏi nhiều đề tài khác nhau. Về lịch sử, ông đề cập đến thành phố Sài gòn, Cơng Chúa Huyền Trân, chuyện của hai giáo sĩ người Pháp đã để lại dấu ấn sâu đậm ở nước ta. Đó là giám mục Ba Đá Lộc (Pigneau de Behaine), người đã đem hoàng tử Cảnh, con vua Gia Long sang cầu cứu nươc Pháp giúp đánh Tây Sơn và giáo sĩ A Lịch Sơn Đắc Lộ (Alexandre de Rhodes), người có công hoàn thiện chữ quốc ngữ và giải phóng chữ nghĩa Việt Nam thoát khỏi Tàu. Ông bàn về thơ, đưa ra một quan điểm bênh vực thơ có vần, đề cập đến mảng thơ tình, những vần thơ trong tù ngục, làm sống lại thân phận đau thương của Hoàng Cầm với vở kịch Kiều Loan và cuối chương là một bài viết về Văn Hóa Lễ Cưới của người Việt chúng ta xưa và nay, mà tôi tìm thấy nhiều chi tiết rất lý thú, thí dụ như câu nói của một thí sinh hoa hậu không rành tiếng Việt, khi được yêu cầu phát biểu một câu gửi đến đồng hương Việt Nam thì quý anh chị thử đoán cô ta nói gì… Thưa: “Xin các bác các cô đùng bao giờ đến trễ!”

Chương Sáu là một Song Nhị yêu văn chương, yêu chữ nghĩa khi tìm đọc lại các tác phẩm xưa như “Thi Nhân Việt Nam” của Hoài Thanh, Hoài Chân, đồng thời giới thiệu 12 tác phẩm của những văn thi sĩ bạn. Đối với Hoài Thanh, một nhà phê bình văn học nổi tiếng thời tiền chiến, nói theo Xuân Sách “nửa cuộc đời vị nghệ thuật, nửa đời sau lại vị người ngồi trên” thì Song Nhị vẫn có một kết luận mang cái tâm, cái tình rộng mở của mình. Ông viết: “Đọc để chia sẻ và thông cảm với Hoài Thanh đã trải qua gần nửa cuộc đời phải chịu đựng những hành hạ nhục nhằn khi phải phủ định tác phẩm của mình, đến cuối đời vẫn chưa nói được nỗi ấm ức vào giờ phút lâm chung.”

Về phần giới thiệu các văn thi phẩm cho tạp chí Cội Nguồn, tôi nhận xét Song Nhị tuyển chọn những tác phẩm mang tính chất nói lên thực trạng của xã hội hiện tại, trong nước cũng như hải ngoại, những mảnh đời đau thương, khốn khổ. Một đoạn trong bài giới thiệu tập truyện “Hương Hồng Quế và Những Mảnh Đời Nghiệt Ngã” của Vũ Lưu Xuân làm tôi rất xúc động. Song Nhị viết: “Năm 1981, Vũ Lưu Xuân bỏ nghề dạy học, gom tồn bộ sách vở cân ký bán ve chai, tự nguyện làm tên vô học. Nhưng Vũ Lưu Xuân đã không thể buông bút, bỏ chữ nghĩa, nên ông đã làm thơ, dù chỉ có một bài duy nhất…”, mở đầu bằng hai câu sau đây:

Hồn ta đâu là bãi sông đò vắng

Mà nghe vọng hoài tiếng hát buồn tênh..

Biết đâu đây cũng là tâm cảnh của mỗi chúng ta ở đây, dù đang hưởng một cuộc sống tương đối an bình, đầy đủ, thế mà thỉnh thoảng vẫn nghe đâu đây một “tiếng hát buồn tênh”.

Chương Bảy là chương tác giả ghi lại những chuyến đi của mình thăm Úc, Houston, Westminster, Washington, Paris, Stuttgart và London. Nhưng chuyến đi mà tôi nghĩ độc giả cần đọc nhất là chuyến hành hương về quê cha đất tổ nhân dịp thân phụ ông được 97 tuổi và lần sau về để để tang cha già vào năm 2011. Độc giả sẽ tìm thấy những nhận định của tác giả về sự thay đổi của đất nước sau gần hai chục năm xa cách, những miêu tả chi tiết về làng quê ông, và nhất là chuyến thăm Hà Tĩnh với khu di tích, tưởng niệm Nguyễn Du qua ngòi bút sắc bén của ông. Ở đây, chúng ta lại thấy một Song Nhị dạt dào yêu quê hương, đất nước, gắn bó với quá khứ văn vật của đất tổ, dù trong lòng vẫn chất đầy đau thương như hai câu thơ Nguyễn Du trong phần mở đầu Truyện Kiều: ‘Trải qua một cuộc bể dâu, Những điều trông thấy mà đau đớn lòng.” Ông ra về với một bài thơ như sau:

Tôi về Hà Tĩnh chiều nao

Dưới chân Hồng Lĩnh máu đào chưa khô

Quê người tôi nhớ Nguyễn Du

Quê tôi, tôi đứng giữa mù mịt xa

Tôi về đất tổ quê cha

Rưng rưng nước mắt khóc òa trẻ thơ

Hai mươi năm nước đôi bờ

Tôi về rũ bóng ngọn cờ phương Nam

Đoạn trường mấy cuộc hợp tan

Ba trăm năm vẫn tiếng đàn não nhân

……

Trong chương 8 này, tác giả cũng dành một đoạn để nói về bạn bè với tựa đề lấy từ một tập truyện của Đinh Tiến Luyện “Những Ngày Xưa Thân ái”. Ông viết: Năm 1985, tôi làm “Bài Thơ Viết Trước Cổng Trường Vạn Hạnh”, khi tôi ra tù thăm lại trường xưa, mà nhìn thấy những ngổn ngang dâu bể. Hình ảnh trường xưa, bạn cũ bỗng hiện về xôn xao trong ký ức của tôi. Thời gian ba năm dưới một mái trường đủ để cho những cuộc tình, tình bạn, tình yêu đơm bông kết trái.

Rổi ông đề cập đến Đinh Tiến Luyện vừa là một nhà văn, vừa là một họa sĩ cùng khóa Thủ Đức với ông, đến Phạm Bằng Tường, Khổng Trọng Hinh và nhất là Nguyễn Thiêm Tường, một người bạn cùng dạy học, cùng đi lính, cùng ở tù với anh, nhưng đã nằm lại vĩnh viễn bên núi rừng Việt Bắc. Song Nhị đã khóc bạn như sau:

Sáng nay tôi đứng một mình tôi

Mây phủ rừng xanh kín núi đồi

Đọc nửa trang thư tôi bật khóc

Tường ơi, Tường đã thật đi rồi

Nhớ buổi chia tay vừa mới đó

Bao điều ước hẹn gửi vào nhau

Một mai những tưởng tàn giông bão

Ta lại sắp bày chuyện trước sau

Ai biết anh đi rồi vĩnh biệt

Đường trần đôi ngả rẽ đôi nơi

Đứa con vĩnh viễn thèm hơi bố

Vợ trẻ vành tang cuốn bạc đời

……

Đối với bạn bè chân tình như vậy thì đối với gia đình, cha mẹ ra sao? Khi đi tù ông đã có những câu thơ viết về mẹ mình như sau:

Mẹ chắt chiu dành dụm trong tay

Từng đồng bạc để nuôi con cải tạo

Con ngồi trong bốn bức tường trâng tráo

Từng đêm dài tiếng mẹ vọng yêu thương

Mẹ ơi chiều nay gió bấc thổi từng cơn

Con muốn viết cả tấm lòng về mẹ ….

Cái tâm, cái tình của Song Nhị đối với quê hương, đất nước, với gia đình, bạn bè sâu đậm như vậy. Còn một thứ tình nữa nữa chứ, thứ tình mà không ai trong chúng ta có thể tránh né được. Tình gì nhỉ.. Thưa quý anh chị? Các anh chị thử đoán xem…. Vâng, đó là tình yêu. Vậy Song Nhị đối với người tình, người vợ của mình ra sao?

Trong truyện ngắn “Duyên Nợ Tiền Thân” của anh ở chương ba cuốn sách này, sa môn Pháp Không, một nhà sư khôi ngô, tuấn tú, trao đổi với nàng Hoàng Bích Vân, một thiếu nữ xinh đẹp, kiều diễm như sau:

Nàng hỏi:

- Người nữ yêu một người nam là cho hay nhận:

- Đó là nhận.

- Tại sao?

- Yêu người muốn được người yêu lại, đó là vì yêu mình chứ khơng phải là yêu người.

- Vậy thế nào mới là yêu người?

- Hy sinh quên mình.

Song Nhị định nghĩa tình yêu như vậy “Yêu là cho, là quên mình….” giống như Albert Camus, văn sĩ đoạt giải Nobel người Pháp, đã nói: “C’est cela l’amour, tout donner, tout sacrifier sans espoir de retour” (Đó là tình yêu, cho hết, hy sinh hết mà không hy vọng đón nhận gì. That is love, to give away everything, to sacrifice everything, without the desire to get anything in return).

Nhưng nữ sĩ George Sand cũng là người Pháp lại nói: “Il n’y a qu’un bonheur dans la vie, c’est d’aimer et d’être aimé.” (Chỉ có một hạnh phúc trong cuộc đời. Đó là Yêu và được Yêu. There is only one happiness in life, to love and be loved.)

Vậy một người làm thơ ca ngợi tình yêu thì người đó phải vừa cho vừa nhận, và tôi nghĩ Song Nhị đã nhận, và đã nhận nhiều, đã không từ chối khi được cho, được nhận... Nhưng khi nhận được tình yêu, được hạnh phúc thì đặc điểm lớn nhất của ông là gì?

Thưa quý anh chị, đó là lòng tri ơn. Biết ơn người tình, cảm tạ người vợ:

“Cảm ơn nhé thùy phương

Cảm ơn những mùa thu mơ mộng

Buổi chiều tà áo gió bay

Đường sang Gia Định

Cám ơn em

Một lần nước mắt

Một lần nước mắt

Ngọt mãi đời đời…

……

Cảm ơn em cho ta đề tài

Để làm bài thơ dạt dào cảm xúc

Bài thơ không cần người đọc

Khi viết xong đem thả giữa trời…

Mấy ai có cái tâm để cảm ơn ngừơi tình? Có lẽ rất ít. Người ta nói đến yêu, thương, giận, hờn, chờ, đợi, chia ly, nhung nhớ… nhiều hơn là những chữ cám ơn, tạ lỗi. Trong văn chương VN, Tú Xương trong bài thơ “Thương vợ” có kể công lao của vợ đầu tắt mặt tối nuôi con nuôi chồng. Thương thì thương đấy, trách mình thì trách đấy, khen thì khen đấy, nhưng cũng không có lấy một lời cảm ơn rõ rệt, có khi lại còn đổ lỗi cho xã hội, thời thế:

Quanh năm buôn bán ở mom sông,

Nuôi đủ năm con với một chồng.

Lặn lội thân cò khi quãng vắng,

Eo sèo mặt nước buổi đò đông.

Một duyên, hai nợ, âu đành phận,

Năm nắng, mười mưa, dám quản công.

Cha mẹ thói đời ăn ở bạc

Có chồng hờ hững cũng như không!

Song Nhị trái lại, ở trong tù cũng làm thơ. ôƠng viết “Một tù khúc cho em” để tặng sinh nhật vợ:

Anh lại viết bài thơ này kỷ niệm

Tặng em ngày sinh nhật thứ 25

Trời sáng nay trải đầy sân nắng đẹp

Và anh ngồi trong những lớp chắn song

Sang tới Mỹ, chàng vẫn còn băn khoăn chuyện ân tình với vợ qua bài thơ “Thêm một lần nói chuyện cũ với em”:

Tưởng sang Mỹ rồi lòng thanh thỏa

Sang Mỹ rồi sẽ trả được cho em

Trả những năm em lặn lội đi tìm

Vượt núi băng rừng

Từ Nam ra Bắc

Gĩi đường gói bột

Con cá khô, muối mè, muối sả

Vượt nghìn cây số đường xa lắc xa lơ

Trên toa xe lửa già khập khễnh

Cứ sợ anh chết bụi chết bờ…

Anh sẽ bên em viết lại cuộc tình

Kể chuyện một thời dâu bể

Một thời non nước điêu linh

Chuyện những con người Việt Nam

Vượt muôn nghìn gian khó

Chuyển hóa cuộc hồi sinh

Những tấm gương trung kiên

Tiết liệt

Nghĩa tình

Ơi! Những nàng chinh phu.ï

Lòng biết ơn sâu xa, cái tâm chân thành, nhưng ơng đã trả được bao nhiêu? Chắc chỉ có chị Song Nhị biết. Phải không chị?

Thưa quý anh chị, đến đây tôi cùng với quý anh chị đã đi tìm Song Nhị qua tác phẩm “Tuyển Tập Văn 50 Năm Cầm Bút.” Chúng ta thấy qua tuyển tập này, Song Nhị là một thi sĩ có cái tâm, cái tình, một con người bao dung, yêu gia đình, quê hương, đất nước, biết cảm tạ tất cả nhửng gì mình nhận được. Anh đã viết trong Nửa Thế Kỷ Việt Nam: “Mười lăm năm lưu lạc của Thúy Kiều đã trả nàng về với một cuộc đời mất mát tất cả. Mười lăm năm “lưu lạc” của tôi ở Sài Gòn đã cho tôi tất cả: vốn liếng sách đèn, tình yêu, gia đình, hạnh phúc.”

Một câu viết rất phù hợp cho chúng ta trong Mùa Lễ Tạ Ơn này. Có một số thanh niên, thiếu nữ, trí thức, tu sĩ Miền Nam đã được Miền Nam cưu mang, cho ăn, cho học, cho tự do, cho dân chủ, nhân quyền, cho tha hồ viết lách, làm báo vung vít mà vẫn đang tâm quay lại chống đối, chửi bới cái nôi đã nuôi dưỡng mình. Ăn uống no đủ, mà vẫn xách bị giả vờ đi ăn mày… Khi tỉnh giấc, nhớ lại cái tốt đẹp, cái khai phóng, nhân bản của Miền Nam xa xưa mà mình đã được hưởng thì đã quá muộn.

Đọc Song Nhị qua tác phẩm “Tuyển Tập Văn 50 Năm Cằm Bút” không phải chỉ đi tìm Song Nhị mà còn là một dịp để tìm lại chính mỗi người chúng ta trong tương quan gia đình, xã hội, đất nước để trả lời cho câu hỏi “Ta Là Ai”, nhất là trong bối cảnh xã hội, đất nước hiện tại với bao nhiêu vấn để sôi bỏng đặt ra cho chúng ta, bắt chúng ta phải suy tư và tìm câu trà lời, vì như Victor Hugo đã nói trong mở đầu tập thơ “Les Contemplations”: “ Chao ơi! Khi tôi nói về tôi, tôi nói về bạn. Làm sao bạn không cảm thấy điều này? Trời ơi, thật là điên rồ khi nghĩ tôi khơng phải là bạn” (Ah! Quand je vous parle de moi, je vous parle de vous. Comment ne le sentez vous pas? Ah! Insensé qui croit que je ne suis pas toi! - Ah! – When I speak to you about me, I speak about you. How couldn’t you sense it? Ah! foolish who thinks that I am not you).

Và sau cùng, thưa quý anh chị, Song Nhị còn là một con người, khi sống sót qua những bi kịch kinh hoàng, vẫn cố gắng vượt qua thù hận để hướng đến tương lai với tinh thần hy vọng, lạc quan. Ông kết thúc tuyển tập của ông với một bài thơ mà ông viết vào những đêm khói lửa Tết Mậu Thân, trích trong thi phẩm “Trường Ca Người Viết Sử”, một bài thơ vẫn có giá trị cho đến ngày hôm nay.

Em ơi

Lửa cháy trong tim

Lửa đốt cuộc đời

Anh khát tình yêu

Anh thèm sự sống

Anh thức trắng đêm nằm chờ đợi sáng

Buổi sáng mặt trời trở dậy phương đông

Buổi sáng Việt Nam rực rỡ nắng hồng

Buổi sáng Việt Nam thanh bình no ấm

Buổi sáng Việt Nam tình người đằm thắm

Buổi sáng Việt Nam xóa hết hận thù…

Xin cám ơn nhà văn Song Nhị

Xin cám ơn tất cả quý vị.A